|
Vyučující: PhDr. Luboš Jiráň, CSc. Obsah: Přednášky nastíní problémové okruhy, na jejichž řešení se v současné době orientuje rozhodující většina výzkumných projektů zabývajících se obdobím staršího období kovů v Evropě a středomořské oblasti. Budou charakterizovány obecné determinanty bronzové epochy, její časové a teritoriální disproporce i společné rysy. Zvláštní pozornost bude věnována otázkám objevení a osvojení matalurgických procesů, těžby surovin a technologické úrovni jejich následného zpracování. Budou osvětleny jednotlivé metalurgické techniky a metodologie výzkumu pravěkých metalurgických aktivit. Dále bude presentována problematika obchodu se surovinou i hotovými výrobky, fenomén depotů a také tvarová a typová skladba bronzové produkce v jednotlivých úsecích doby bronzové.
Doporučená
literatura:
Čujanová-Jílková,
E. 1975:
Zlaté předměty v hrobech českofalcké mohylové kultury - Gegenstände aus Gold in
Gräbern der böhmisch-oberpfälzischen Hügelgräberkultur,
Památky archeologické 66,74-132. Hásek,
I. 1979:
Nástin problematiky těžby a využívání zlata v evropském a českém pravěku - Zur Promlematik der
Gewinnung von Gold in der Vorzeit Europas und Böhmens,
Časopis Národního muzea 148,1-32. Kytlicová,
O. 1988a:
K sociální struktuře kultury popelnicových polí - Zur sozialen Struktur der
Urnenfelderkultur, Památky archeologické 79,342-389. Borkovskyj,
I. 1934-1935:
Tři hromadné nálezy bronzů z Podkarpatské Rusi ‑ Drei Bronzeverwahrfunde
aus Podkarpatská Rus, Památky archeologické 40, 99‑103. Domečka,L.
1931:
Hromadný nález bronzů ve Svinárkách, PA XXXVII,93‑4. Domečka,L.
1933:
Hromadný nález bronzů ve Slezském Předměstí ‑ Ein Depotfund aus dem
Slezské Předměstí, PA XXXIX,68, tab. 1. Hrala,
J. 1966:
Projevy stykù knovízské oblasti s jihovýchodem. (Hromadný nález
bronzù z Kamýka nad Vltavou) ‑ Äusserung der Beziehungen des Knovízer
Kulturgebietes zum Südosten. (Bronzefund aus Kamýk nad Vltavou), Archeologické
rozhledy
18, 6‑12, 17‑18. Jiráň, L. 1998:
Bemerkungen zur Grabausstattung der Milavečer Kultur; sborník Archäologische
Arbeitsgemeinschaft Ostbayern/ West- und Südböhmen, 7. Treffen,
166-176, Landau an der Isar. Kytlicová,
O. 1955:
Hromadný nález bronzů ze Starého Sedla
(okr. Milevsko), Památky archeologické 46, 52- 72, obr. 1-4, 7:3. Kytlicová,
O. 1959:
Příspěvek k otázce bronzových tepaných nádob z mladší a pozdní doby
bronzové - Ein Beitrag
zum Problem der getriebenen Bronzegefäße aus der jüngeren und späten
Bronzezeit, Památky archeologické 50, 120-157. Kytlicová,
O. 1960:
Sekerky s rovným lištovitým schůdkem v
českých nálezech bronzů - Die Absatzbeile mit gerader
Rast in den böhmischen Bronzefunden. In: Acta Universitatis Carolinae,
Philosophica et Historica 3/59, 129-138,
Praha. Kytlicová,
O. 1964:
K časovému zařazení depotů horizontu Plzeň
- Jíkalka - Zur Zeitstellung der Depotfunde des Horizonts
Plzeň - Jíkalka, Archeologické rozhledy 16, 516-556,
562-563. Kytlicová,
O. 1967:
Die Beziehungen der jung- und spätbronzezeitlichen Hortfunde südwärts und
nordwärts des Erzgebirges, Arbeits- und Forschungsberichte zur sächsischen
Bodendenkmalpflege 16/17, 139-177. Kytlicová,
O. 1986:
Der Schild und der Depotfund aus Plzeň - Jíkalka
- Štít a depot z Plzně - Jíkalky, Památky
archeologické 77, 413-454. Kytlicová,
O. 1991:
Die Bronzegefäße in Böhmen (mit einem Anhang von A. Siegfried-Weiss) (PBF
II/12). Stuttgart. Lískovec,
F.1950:
Poklad knovízských bronzů u Starého Sedla u Milevska, Obzor prehistorický
14, 387-388. Michálek,
J. 1979:
West‑ und Ostböhmische Funde in Wien. Výzkumy v Čechách, Suppl. Praha. Moucha,
V. 1974:
Starobronzový hromadný nález ze Starého Bydžova - Ein altbronzezeitlicher
Hortfund aus Starý Bydžov in
Nordostböhmen, Památky archeologické 65, 241-275. Novotná,
M.1980:
Die Nadeln in der Slowakei (PBF XIII/6). München. Píč,J.L.
1896-1897:
Hromadný nález bronzů u Jenšovic, Památky archeologické 17,
693‑702, tab. LXXXII. Pokorný,
V. 1887, 1888:
Hromadný nález bronzových artefaktů na Stráži u Radětic, Památky
archaeologické a místopisné 14 (1887-1889), 149-156, 455-457, tab. II. Richlý,
H. 1894:
Die Bronzezeit in Böhmen. Wien. Říhovský,
J.1972:
Die Messer in Mähren und dem Ostalpengebiet (PBF VII/1). München. Říhovský,
J. 1979:
Die Nadeln in Mähren und dem Ostalpengebiet (PBF XIII/5). München. Salaš,
M. 1995:
Polešovický poklad z mladší doby bronzové. In:
Čoupek, J. - Habartová, R. - Pojsl, M. - Snášil, R.: Polešovice 1595
- 1995, 400 let od povýšení na městečko,
47-49. Velehrad. Schmidt,
V. 1893:
Hromadný nález bronzů u Minic, Památky
archaeologické a místopisné 16 (1893-1895), 137-142, tab.
XI. Smolík,
J. 1878:
O bronzových srpech, nalezených v Čechách, Památky archaeologické a místopisné
11 (1878-1881),
253-262, tab. XII. Smolík,
J. 1878-1881:
Z hrobů u Brozánek pod Mělníkem, PA XI, 68‑74. Smolík,
J. 1878-1881:
O bronzových mečích a dýkách, nalézaných v Čechách
PA XI, 145 a násl. Smolík,
J. 1881:
O bronzových pálstavech a celtech nalezených v Čechách, Památky
archaeologické a místopisné 11(1878-1881), 495-510, tab. XXI-XXII. Smolík,
J. 1883:
Hromadné nálezy v Čechách (I. Hromadný nález u Čepů), Památky
archaeologické a místopisné 12 (1882-1884), 439-442, tab. XIX:12-21a . Seznam
literatury – archeometalurgie Bamberger,
M. 1985: The
working conditions of the ancient copper smelting process, in:
Craddock,
P.T. - Hughes, M.J. (eds.):
Furnances and Smelting Technology in Antiquity. British Museum Occasional Papers
No 48, 151-158. Bamberger,
M. - Winzierz, P. - Bachmann, H-G. - Rothenberg, B. 1986:
Ancient smelting of oxide copper orres, Metall. Internationale Zeitschrift für
Technik und Wirtschaft, 11,
1166-1176. Bertin,
P. 1975:
Principles nad practice of X-ray spectrometric analysis. New York - London. Bigot,
B. - Bourghis, J. 1987:
Analyses metallurgiques des bronzes gaulois des necropoles du Mont Trote
et des Rouliers (Ardennes). In: Rozoy, J.G.: Les Celtes en Champagne. (Les
Ardennes au second Age du Fer: le Mont Troté, les Roulieres). Memoires de la
Societe archeologique Champenoise 4, 304-310. Böhne,
C. 1968:
Über die Kupferverhüttung
der Bronzezeit, Archaeologia Austriaca 44,
276-277. Bouzek,
J. - Koutecký, D. - Simon, K. 1989:
Tin and prehistoric mining in the Erzgebirge: some new evidence, Oxford
Journal of Archaeology 8, 2,
203-212. Budd,
P.D. 1992:
Alloying and metalworking in the Copper Age of the Copper Age of Central Europe,
Bulletin of the Metals Museum 17, 3-14. Craddock,
P.T. 1986:
The Metallurgy and Composition of Etruscan Bronze, Studi Etruschi 52, 1984
(Serie III), 211-271. Čujanová,
E. - Prokop,R.. 1968:
Měděná ložiska v západních Čechách jako možný zdroj suroviny v době
bronzové - Kupfererzlager in Westböhmen als die vermutliche Rohstoffquelle in
der Bronzezeit, Archeologické rozhledy
20, 312-329. Eibner,
C. 1992:
Der Kupferbergbau in den Österreichischen
Alpen in der Urzeit, Archäologie Österreichs 3/1, 12-16. Frána J., Maštalka A., Jiráň L., Moucha V. 1992:
XRF and INAA studies of composition of prehistoric bronzes from Bohemia. Acta of
conference on instrumental activation analysis, IAA 92, 31-33. Klučenice. Frána, J.- Jiráň, L.- Maštalka, A.- Moucha, V. 1995:
Artifacts of copper and copper alloys in prehistoric Bohemia from the viewpoint
of analyses of element composition, Památky archeologické - Supplementum 3.,
127-296. Frána, J, - Jiráň, L 1996:
Die Ergebnisse der Metallanalysen ausgewählter Gegenstende aus dem Depotfund
von Sippbachzell, in: Höglinger, P. 1996: Der spätbronzezeitliche Depotfund
von Sipbachzell/OÖ, Linzer archäologischen Forschungen - Sonderheft XVI,
98-108. Linz. Frána, J. - Jiráň, L. - Moucha, V. -
Sankot, P 1997:
Artifacts of copper and copper alloys in prehistoric Bohemia from the viewpoint
of analyses of element composition II.
Památky
archeologické - Supplementum 8. Praha. Frána, J - Jiráň , L. 1998:
Vorgeschichtliche Erzeugnisse aus Kupfer und dessen Legierungen in Böhmen aus
dem Aspekt der Analysen der Elementenzusammensetzung, Actes du colloque
international „Bronze 96“, Tome
I (session de Neuchatel) 215-221. Paris. Hapml,
F. 1953:
Kupfererzbergbau im südöstlichen Niederösterreich, Archaeologia Austriaca 13,
47-72. Höglinger,
P. 1996:
Der spätbronzezeitliche Depotfund von Sipbachzell/OÖ., Linzer archäologische
Forschungen - Sonderheft 16, 98-108. Linz. Christoforidis,
A. - Pernicka, E. - Schickler, H. 1988:
Ostalpine Kupferlagerstätten und ihre
Bedeutung für die prähistorische Metallgewinnung in Mitteleuropa, Jahrbuch Römisch-Germanischen
Zentralmuseums Mainz, 35, 533-536. Jareš,
J. 1950:
Metalurgie neželezných kovů. Praha. Jiráň, L. 1995:
Produkce bronzových nožů v Čechách - příspěvek k problematice
specializované výroby - - The
manufacture of bronze knives in Bohemia. A contribution to the problems
of specialized production, Archeologické rozhledy 47,587-595. Jiráň, L. 1996:
Urnenfelderzeitliche Metallindustrie in Westböhmen, sborník: Archäologische
Arbeitsgemeinschaft Ostbayern/ West- und Südböhmen, 5.Treffen, 153-158,
Sulzbach-Rosenberg. Jiráň, L. 1997:
Konstiutionsprozeß
der Urnenfelderkulturen Böhmens - die ungenutzte Indizien in den archäologischen
Quellen, sborník: Beiträge zur Deutung der bronzezeitlichen Grabfunde in
Mitteleuropa, 183-191. Krakow. Jiráň, L. 1999:
Die Frage nach Rohstoffqellen der urnenfederzeitlichen Bronzeproduktion in Böhmen;
sborník Archäologische Arbeitsgemeinschaft Ostbayern/ West- und Südböhmen,
9. Treffen, 61-67, in Neukirchen b.
Hl. Blut. Lachance,
G.R. - Claisse, F. 1995:
Quantitative X-ray fluorescence analysis, Theory and application, J.Wiley &
Sons, Chichester. Leger,
F. 1888:
Nález pálstavů pod „Tamachovem“, Památky archaeologické a místopisné
14 (1887-1889), 259-261. Lutz,
J. - Pernicka, E. 1996:
Energy dispersive X-ray fluorescence analysis of ancient copper alloys:
empirical values
for precision and accuracy, Archaeometry 38, 2, 313-323. McKerrell,
H. - Tylecote, R.F. 1972:
The working of copper-arsenic alloys in the Early Bronze Age and the effect on
the determination of provenance, Proceedings of the Prehistoric Society 38,
209-218. Mozsolics,
A. 1973:
Bronze- und Goldfunde des Karpatenbeckens. Depotfundhorizonte von Forró
und Opályi. Budapest. Schulz,
H.D. 1983:
Zuordnung von Kupfermetall zum Ausgangerz. Möglichkeiten und Grenzen der
Methode, Prähistorische Zeitschrift 58, 1-14. Strahm,
Ch. 1990:
Die Einführung der Metallurgie in Mitteleuropa
- Impulse für lokale Erzgewinnung, Freiburger Universitätsblatter 109, 43-57. Rychner,
V. - Kläntschi, N. 1995:
Arsenic, nickel et antimoine. Une approche de la metallurgie du Bronze moyen et
final en Suisse par l’analyse spectrometrique. Cahiers arch.romande
I-II, 63-64. Salaš,
M.1985:
Metalurgická výroba na výšinném sídlišti z doby bronzové u Blučiny -
Metallurgische Erzeugung auf der
bronzezeitlichen Höhensiedlung bei Blučina, Časopis Moravského muzea - vědy
společenské, 70, 37-56. Salaš
M. - Stránský K. - Winkler Z. 1993:
Příspěvek ke studiu měděných slitků
doby popelnicových polí na Moravě (Ein
Beitrag zum Studium der Urnenfelderzeitlichen Gusskuchen in Mähren), Acta musei
moraviae 78, 59-73. Sangmeister,
E. 1973:
Die Bronzen des Hortfundhorizontes von Opályi. Ergebnisse der
Spektralanalytischen Untersuchungen, 215-249.
In: Mozsolics, A. 1973:
Bronze- und Goldfunde des Karpatenbeckens. Depotfundhorizonte von Forró
und Opályi. Budapest. Teržan,
B. et al. 1995:
Hoards and Individual Metal Finds from the Eneolithic and Bronze Ages in
Slovenia, I.- II. Ljubljana. Trampuž-Orel,
N. 1996:
Spectrometric Research of the Late Bronze Age Hoard Finds. In: Teržan B.
(edit.), Hoards
and Individual Metal Finds from the Eneolithic and Bronze Age in Slovenia
II, 165-242, Narodni muzej,
Ljubljana. Tylecote
R.F. 1976a:
A history of Metallurgy; The Metals Society, London. Tylecote
R.F. 1976b:
Properties of Copper Ingots of Late Bronze Age Type,
Archaeologia Austriaca, Beiheft 14, 157-172. Vaněček,
M. (Editor) - Kužvart,M. - Mísař,Z. - Patočka,F. - Pertold,Z. - Pouba,Z.
1995:
Nerostné suroviny světa - Raw materials of the world. Praha. Zimmermann,
U. 1993:
Urgeschichtlicher Metallbergbau in Mitteleuropa, Alter Bergbau in Deutschland,
Archäologie in Deutschland , Sonderheft, 48-54. Další
zájmu hodná literatura – alpská oblast
Doonan
, R. - Klemm, S. -
Ottaway, B.S. - Sperl, G. 1994: The
Bronze Age metallurgical process at
site S1, Ramsau, Austria, Archaeometry ´94.
Ankara 1994. Eibner,C.
1972:
Mitterberg-Grabung 1971; Der Anschnitt 24, 2, 3-15 Eibner
, C. 1974:
Mitterberg-Grabung 1972; Der Anschnitt 24, 2, 14-22 Eibner,
C 1982:
Kupfererzbergbau in Österreichs Alpen, in: Hänsel, B. (ed.): Südosteuropa
zwischen 1600 und 1000 v. Chr., Prähistorische Archäologie in Südosteuropa,
Band 1, 399-408. Eibner-Persy,
A. - Eibner, C. 1970:
Erste Großgrabung auf dem bronzezeitlichen Bergbaugelände von Miterrberg, Der
Anschnitt 5, 12-19. Gale,
D. - Ottaway, B.S. 1990:
An early mining site in the Mitterberg ore region of Austria, in: Crew, P. - Crew, S (eds.): Early Mining in
the British Isles, Proceedings of the
Early Mining Workshop Plas Tan y
Bwlch, Snowdonia, National Park Study Centre, Occasional Paper 1, 36-38. Klose,
E. 1918:
Die prähistorischen Funde vom Mitterberg bei Bischofshofen im städtischen
Museum Carolino Augusteum zu Salzburg und zwei prähistorische Schmelzöfen
aud dem Mitterberge, in: G. Kyrle (ed.):
Urgeschichte des Kronlandes Salzburg, Österreichische Kunsttopografie 17, Wien,
1-40 Lippert,
A. 1992:
Der Götschenberg bei
Bischofshofen. Österreichische Akademie der Wissenschaften. Wien. Moesta,
H. 1992:
Bericht über die
Untersuchungen einiger metallurgisch relevanter Fundstücke vom Götschenberg aus der Grabung Lippert,
in:
Lippert, A. : Der Götschenberg bei
Bischofshofen.143-156. Pausweg,
F. 1976:
Die Bedeutung der Ur- und Frühgeschichtsforschung
für die Lagerstättänkunde am Beispiel des Kupfererzbergbaus Mitterberg bei Mühlbach
am Höchkönig, Salzburg, in: Festschrift Richard Pittioni 125-129 Pittioni,
R. 1954:
Die Urgeschichte des österreichischen Raumes. Wien Pittioni,
R. 1957: Urzeitlicher
Bergbau auf Kupfererz und Spurenanalyse, Beiträge zum Problem der Relation
Lagerstätte - Fertig-Objekt, Archaeologia Austriaca Beiheft 1, 30 ff. Pittioni,
R. 1964: Ergebnisse
und Probleme des urzeitlichen Metallhandels. Österreichische Akademie der
Wissenschaften Wien. Preßlinger
, H. - Eibner, C. - Sperl, G. 1980:
Ergebnisse der Erforschung urnenfelderzeitlicher
Kupfermetallurgie im Paltental, Berg- und
Hüttenmännische Monatshefte. Wien 125, 131-142. Preßlinger,
H. 1987: Montanarchäologie
im Paltental, Da Schau Her. Liezen, 8, 6-10. Preßlinger,
H. - Eibner, C. 1983:
Die urzeitliche Wehranlage der Berg- und Hüttenleute von Bärendorf, Gemeinde
Rottenmann, Da Schau Her. Liezen 4, 18-20. Preßlinger,
H. - Eibner, C. 1989:
Bronzezeitliche Kupferverhüttung im Palental, in: Hauptmann,
A. - Pernicka, E. - Wagner, G. A. (eds.): Old Worl Archaeometallurgy,
Der Anschnitt Beiheft 7, 235-240. Preuschen,
E. 1960: Zur
neuzeitlichen Geschichte des Mitterberger Kupfererzbergbaues, Mitteilungen der
Gesellschaft für Salzburger
Landeskunde 100, 389-399. Weber,
L. - Pusweg, F. - Medwenitsch, W. 1971:
Zur Mitterberger Kupververerzung im Südrevier (Arthurstollen),
Mitteilungen der geologischen
Gesellschaft in Wien, 64, 209-218. Weber,
L. - Pusweg, F. - Medwenitsch, W. 1972: Zur
Mitterberger Kupververerzung. (Mühlbach/Hochkönig, Salzburg), 2. Beitrag,
Mitteilungen der
geologischen Gesellschaft in Wien, 65, 137-158. Zschocke,
K. - Preuschen , E. 1932:
Das urzeitliche Bergbaugebiet von Mühlbach-Bischofshofen,
Material zur Urgeschichte Österreichs 6.
|